گفت‌گوی اختصاصی | اگر دولت بخواهد پیامرسانهای داخلی در ۶ ماه فراگیر میشود
اشاره: کوچ کاربران ایرانی از شبکه‌های پیام‌رسانی همچون تلگرام به پیام رسان‌های داخلی، علاوه بر کاهش جرایم و تأمین امنیت و آسایش خانواده‌های ایرانی، کاهش هزینه‌های اینترنتی، و صرفه جویی قابل توجه در منابع ارزی کشور را در پی داشته است، بنابراین فیلتر تلگرام درایران، نه تنها با شکست مواجه نشده است که اثرات مثبت فراوانی را برای دولت و ملت ایران به ارمغان آورده است.
طبق اعلام مرکز ملی فضای مجازی سال گذشته کمتر از پنج میلیون کاربر در پیامرسانهای اجتماعی داخلی عضویت داشتند، اما بعد از مسدود شدن تلگرام، ظرف مدت کوتاهی میلیون‌ها نفر در پیامرسانهای داخلی عضویت خود را ثبت کردند که جذابیت‌های متنوع پیامرسانهای داخلی و امنیت بالای آن در حفظ اطلاعات و اسرار مردم در زمینه جذب مردم از نقش ویژه‌ای برخوردار بوده است.
با وجود فعالیت گسترده مدیران شبکه‌های پیامرسانهای داخلی به صورت شبانه روز و بدون وقفه، حمایت دولت از متخصصان داخلی کمترین انتظار موجود بود، اما علی رغم هنجارشکنی پیام رسانی همچون تلگرام و نقش بارز آن در اغتشاشات 96، نه تنها این انتظار برآورده نشد، بلکه رفع فیلتر از تلگرام در مرحله اول فیلترینگ تلگرام و راهاندازی نسخه بدل تلگرام یعنی هاتگرام و تلگرام طلایی در مرحله دوم، سبب دلسردی تولید کنندگان داخلی شد و بیانگر دوگانگی در رفتار مسئولان دولتی بود.
به همین منظور خبرنگار خبرگزاری رسا، مصمم شد تا در گفت‌و گویی با حجت‌الاسلام حبیب داستانی بنیسی، بازی‌ساز و «مدیرعامل شركت رسانه‌گستر بِنیسی» و برنامه نویس حوزوی این موضوع را بررسی کرده و جوانب پنهان آن را استخراج کند.
وی معتقد است، اگر حمایت واقعی از سوی دولت نسبت به رسانه‌ها و پیامرسانهای داخلی صورت گیرد، کمتر از 6 ماه کل مردم از پیامرسانهای خارجی به شبکه‌های داخلی روی آورده و از آنها استفاده خواهند کرد.
متن کامل این گفت‌و گو تقدیم مخاطبان میشود.
پیشینه شناسی شبکه‌های داخلی
رسا ـ در ابتدا پیشینه‌ای از شبکه‌های پیام‌رسان داخلی بیان فرمایید؟
شبکه‌های پیام‌رسان داخلی دارای پیشینه‌ای چند ساله در ایران هستند و به نظر بیسفون قدیمی‌ترین پیام‌رسان داخلی محسوب میشود که ابتدا دو نسخه داشت، البته بهتر است به‌جای شبکه، برنامه پیام رسان گفته شود.
در زمانی خاص استقبال حداقلی از این برنامه‌های پیام‌رسان صورت گرفت، به طوری که برخی از طبقه نخبگان و مردم، این پیام‌رسان را مورد استفاده قرار دادند، هرچند که تعداد استفاده‌کنندگان زیاد نبودند، تا این‌که با ورود واتس‌آپ و بعد از آن پیام‌رسان تلگرام، پیامرسانهای داخلی و ایرانی در انزوا قرار گرفتند.
در سال‌های اخیر هم که سروش ساخته و تولید شد و با توجه به مالکیت بالای 50 درصد صدا وسیما از این پیام‌رسان، تبلیغات خوبی در بخش‌ها و برنامه‌های مختلف صداو سیما از این برنامه صورت گرفت و استقبال خوبی از آن انجام شد و بسیاری از مردم به سمت آن کشیده شدند.
اما با همه این اوصاف، این پیام رسان تلگرام بود که برای امور شخصی و کاری مردم و بالاتر از اینها در اطلاع‌رسانی عمومی از طرف دولت، نهادها، شرکت‌ها، سازمان‌ها، خبرگزاری‌ها و گروه‌های خانوادگی مورد استفاده قرار می‌گرفت.
بعد از حوادثی که در دی‌ماه سال گذشته در کشور اتفاق افتاد و نظم عمومی جامعه را تحت تأثیر خود قرار داد، این نتیجه حاصل شد که شبکه پیام رسان تلگرام را به دلیل ناامن بودن آن و برنامه‌ریزی‌هایی که از طریق این شبکه برای ایجاد اغتشاش و ناامنی در کشور انجام می‌شد، فیلتر کنند.
رسا ـ نتیجه موج حاصل از فیلترینگ ابتدایی تلگرام را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این مسأله باعث ایجاد موجی بین کاربران ایرانی برای انتخاب پیام‌رسان داخلی شد، اما درست در زمانی که هیچ‌کدام از پیامرسانهای داخلی انتظار و آمادگی این میزان از استقبال را نداشتند.
در دیداری که با مدیران پیامرسانهای ایتا و آی گپ داشتم، این مسأله عنوان شد که انتظار این میزان از استقبال مردمی را نداشته‌اند، اما حاصل این امر، هجوم کاربران ایرانی به سمت پیامرسانهای داخلی بود که توانستند به رکورد قابل توجهی از کاربران دست پیدا کنند.
استقبال کاربران از پیامرسانهای داخلی
رسا ـ میزان استقبال کاربران ایرانی از شبکه‌های پیام‌رسان داخلی را چگونه تحلیل می‌فرمایید؟
به گفته آقای خرم آبادی معاون دادستان کل کشور در امور فضای مجازی براساس آخرین آمار ارائه شده از سوی مرکز ملی فضای مجازی تا 19 تیر ماه 1397 حدود 29 میلیون کاربر در هفت پیام رسان اجتماعی داخلی (سروش، بیسفون، ویسپی، گپ، ایتا، بله و آی گپ) ثبت نام کرده و فعالیت دارند و پیام رسان سروش به تنهایی حدود 12.5 میلیون نفر عضو دارد.
زمانی که سرویس‌های پیام‌رسان داخلی ساخته و تولید شدند، آمادگی سرویس‌دهی به 10 تا 30هزار نفر را داشتند، همچون پیام‌رسان ایتا که هنوز نسخه اصلی آن وارد فضای مجازی نشده و فعلا نسخه آزمایشی آن مورد استفاده قرار گرفته است.
وقتی هجوم کاربران ایرانی به پیامرسانهای داخلی صورت گرفت، شبکه‌های داخلی تمام توان و سعی خود را برای توسعه سرورهای خود بکار بستند و نزدیک به سیصد هزار عضو جمع‌کردند، تا این‌که در حال حاضر این تعداد در برخی از پیامرسانها بالای یک میلیون نفر رسیده است.
البته باید انصاف داشت، زیرا خیلی از پیامرسانهای داخلی شرکت‌های خصوصی و کوچکی هستند که از پنج تا بیست نفر تشکیل شده‌اند، به جز یکی دو پیام‌رسان همچون سروش که بخشی از سهام آن دولتی بوده و فعالیت آنها به صورت گسترده‌تر انجام میشود.
ایرانی‌ها به‌خاطر چشم و هم‌چشمی یا افراط در تکنولوژی دفعتا به سمت یک پیام‌رسان کشیده می‌شوند، زمانی که وایبر در ایران جا افتاد، همه به سمت آن گرایش پیدا کردند و بعد از آن همگی به واتساپ و بعد تلگرام روی آوردند که در حال حاضر عدهای محکم به آن چسبیده و عدهای از آن جدا شده‌اند، البته همه اینها دلیل خاص خود را دارد.
رسا ـ چه دلایلی؟
یکی از دلایل این استقبال عجیبی که از شبکه‌های پیام‌رسان خارجی به ویژه تلگرام نسبت به واتساپ صورت گرفت، امکان انتقال فایل است که در واتساپ و وایبر موجود نبود و این امکان بسیار مهمی است به گونه‌ای که ایمیل در حال منقضی شدن است، چراکه پیامرسانها عمومیت دارند.
دوم این‌که توانست سرعت در عملکرد ارائه کند، یک سرعت در عملکرد داریم و یک سرعت در ارسال و دریافت، سرعت در عملکرد به سرعت خود نرم‌افزار و رمزنگاری آن بستگی دارد و سرعت در انتقال، به سرور و مدیریت آن بستگی دارد که سنگین‌ترین کار پیام‌ررسان‌های داخل همین است.
بنابراین سرعت در عملکرد و انتقال فایل باعث شد که تلگرام به ستون عظیمی تبدیل شود و البته یک بحث روانی هم پشت قضیه بود که خیلی از افرادی که وایبر، لاین ، واتساپ را نصب نکرده بودند از طریق آشنایان خود و طرق دیگر با این پیام‌رسان آشنا شدند و برای عقب نماندن از دیگر افراد به سمت تلگرام کشیده شدند.
خدشه به امنیت اجتماعی در پیامرسانهای خارجی
رسا ـ با توجه به آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی فراوانی که در تلگرام موجود است، می‌توان آن را از دلایل مسدود شدن تلگرام دانست؟
بعید است که دولت به خاطر امنیت اخلاقی چنین کاری کند؛ وقتی مسئولان دولتی میزان تأثیر تلگرام در اغتشاشات 96 را مشاهد کردند و دریافتند که این نرم افزار نقش واسطه بین همه اغتشاشگران را بازی می‌کند، مقداری ترسیدند و تصمیم به جمع‌آوری و فیلتر آن گرفتند، از این رو آسیب‌های اجتماعی دغدغه دولت نبود، زیرا در این صورت گشت ارشاد را زیر سؤال نمی‌برد و این نشان دهنده عدم اهمیت آسیب‌ها و مشکلات اجتماعی برای دولت است.
به نظر، دلیل فیلتر شدن تلگرام از سوی دولت، بیشتر به خاطر بحث امنیت جامعه بوده است، نه این‌که دلایل دیگری همچون آسیب‌های اجتماعی و اخلاقی مهم نباشد، چرا خیلی هم مهم است، اما به نظر دلیل اصلی نبود.
رسا ـ راهاندازی تلگرام طلایی و هاتگرام از سوی دولت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
به عقیده بنده راه اندازی تلگرام طلایی یا هاتگرام که دسترسی به آن آزادتر از تلگرام است، کار اشتباهی می‌باشد، زیرا اگر به‌یکبار تصمیم به بسته شدن و فیلتر گرفته شد، نباید بعد آن این تصمیم شکسته شود، چراکه یکبار هزینه آن پرداخت شد و اگر دوباره باز نمی‌شد، حرف‌و حدیث‌های بعدی هم پیش نمی‌آمد.
این باز و بسته شدن و راه انداختن هاتگرام و تلگرام طلایی از باب «اکل میته» است، یعنی به دلیل جلوگیری از گرایش عدهای به فیلترشکن، نسخه‌ای که ظاهرا سالم‌تر از تلگرام و خطرات آن کمتر است، در اختیار عموم قرار گرفته، اما این امر زمانی ارزشمند است که دولت از پیامرسانهای داخلی حمایت کند، تا مردم برای حضور در پیامرسانهای داخلی تشویق شوند.
آسیب‌شناسی شبکه‌های پیام‌رسان خارجی
رسا ـ به نظر حضرتعالی مهمترین دلایل فیلترینگ تلگرام چیست؟
ببینید ما یک دلیل اصلی و یک دلیل فرعی داریم، درست مانند نماز که رکن آن در صورت فراموشی سهوی، سبب بطلان نماز از اساس میشود.
نکته‌ای که حائز اهمیت است، دسترسی بیگانگان به اطلاعات مهم و حیاتی جامعه ایران است.
این که گفته میشود، پیامرسانهای خارجی طوری رمزنگاری می‌شوند که خود آنها هم به اطلاعات دسترسی ندارند، درست.
حتی الگوریتم‌های آن در ریاضیات موجود است، «P to P» و مانند آن الگوریتم و کنوانسیون‌هایی هستند که براساس آن برنامه نوشته میشود، اما نکته قابل توجه این است که تضمین مشخصی وجود ندارد و صرفا حرفی بدون مدرک، سند و پشتوانه محکمی گفته شده است.
رسا ـ گویا مدیران تلگرام رمزنگاری گروه‌های مخفی را تأیید کرده‌اند.
هرچند گروه‌های مخفی نوعی رمزنگاری شوند که فقط طرفین گفت‌وگو آن را ببینند، اما حرف این است که مگر چند درصد کارهای ما گروه‌های مخفی است؟
ما در بسیاری از کانال‌ها و گروه‌ها عضو شده و به دوستان خود پیام می‌دهیم و فایل‌های خصوصی برای همکاران خود می‌فرستیم، خب این دنیایی از اطلاعات شبکه‌سازی است، آیا نسبت به این موارد تضمینی وجود دارد؟
بنابراین به معنای واقعی، بیگانگان و دشمنان، اطلاعات جامعی نسبت به ما و اطرفیان ما دارند و اگر این اطلاعات با اطلاعات سازمان‌های جاسوسی و اطلاعاتی همچون «CIA» و «Google» همراه شود، از طریق قرائن به نکات بسیار مهم و تعیین کننده‌ای می‌رسند که برای ترور شخصیت‌های حساس مملکت کفایت می‌کند، به طوری که خیلی راحت اطلاعات مربوط به زمان و مکان عبور افراد را بدست آورده و می‌دانند که با چه کسانی بیشترین ارتباط را دارد یا این‌که با انتشار فیلمی از شخصیت‌های خاصی، به راحتی آبروی او را می‌ریزند.
به همین خاطر مهمترین آسیب، در اختیار داشتن اطلاعات داخلی است و باید توجه داشت که مدیران شبکه‌های خارجی همچون «اسنودن» افراد مطمئنی نبوده و اسناد خیانت آن به کشوری مانند روسیه موجود است.
رسا ـ منظور از آسیب‌های فرعی موجود در تلگرام که به آن اشاره کردید، چیست؟
بله، دسته دیگر آسیب‌ها نیز آسیب‌های فرعی بوده و رکن نیستند، همچون آسیب‌های اخلاقی که متأسفانه آمار کانال‌های مستهجن در تلگرام فروان بوده و کاربران زیادی را به خود اختصاص می‌دهند.
بحث‌های سیاسی و تهمت‌ها که در فضای مجازی مطرح میشود و حضرت آقا هم اخیرا فرمودند که این موارد از مصادیق گناهان کبیره است و به صورت جدی باید از آن پرهیز شود.
چرندیاتی در این فضای مسموم مطرح میشود که بعضا ممکن است باور شود و به دلیل عدم وجود کنترل و نظارت بر آن آسیب‌زا است، البته اصل بر آزاد بودن است، جز این که خلاف آن ثابت شود، اما اینها آسیب‌های بعدی بوده که تابع آسیب اصلی هستند.
خدمت به ملت یا کاسبی دولت
رسا ـ یکی از اشتباهات دولت، اختصاص بخش عظیمی از پهنای باند و سرورهای کشور به تلگرام بود، دلیل این اشتباه راهبردی از سوی دولت چه بوده و دلایل پافشاری دولت بر آزاد بودن تلگرام در شرایط کنونی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دولت بعد از راهاندازی تلگرام در ایران تعداد زیادی از سرورهای خود را به این کار اختصاص داد، باید دقت داشت که شرکت‌های مخابرات، همراهاول، ایرانسل و مانند آن کاسب هستند نه خادم، به این معنا که به‌دنبال فروش ترافیک اینترنتی خود هستند.
ترافیک اینترنتی در شرایط حال بین هزار وصد تا 6 هزار تومان بوده که مربوط به سیم‌کارت‌های همراه اول و ایرانسل است، بنابراین درآمد حاصل از این ترافیک بسیار عظیم و گسترده است و به همین دلیل بعد از مشاهده مصرف عظیم ترافیک توسط مردم، تصمیم گرفتند که با اختصاص سرورهای بیشتری به تلگرام، سرعت آن را بالا برده تا به تبع آن مصرف کاربر افزایش پیدا کند و به واقع هم همین‌گونه بود.
خب مشخص است که با افزایش مصرف، فروش ترافیک نهادهای ارتباطی افزایش پیدا می‌کند، البته این با عینک خوش بینی است که مسئولان دولتی به خاطر درآمد بیشتر، سرورها را به تلگرام تخصیص داده است.
هرچند به صورت زبانی از طرف دولت، این حرف گفته نمی‌شود، اما بدون شک بحث‌های مالی برای آنها از جایگاه بسیار مهمی برخوردار است و باید توجه داشت که شرکت مخابرات و دیگر شرکت‌های ارتباطی پولکی هستند.
پس یک بحث هنگفت مالی پشت قضیه وجود دارد که کار را پیش می‌برد، البته اقدامات خوبی هم مانند روبیکا صورت گرفته که ایده بسیار جذاب و خوبی است و حتی یک پیام‌رسان هم دارد.
بعد از مشاهده نقش تلگرام در اغتشاشات و حکم قوه قضاییه به جمع‌آوری تلگرام، دولت در دو راهی ماند، چراکه درآمد هنگفتی به صورت رایگان برای دولت مهیا شده بود و از سوی دیگر برای پیامرسانهای داخلی همچون سروش، ایتا، گپ و بله باید تبلیغات گسترده‌ای صورت می‌گرفت، در حالی‌که از طریق تلگرام درآمد خوبی برای دولت فراهم شده بود.
رسا ـ استدلال برخی برای عدم جمع‌آوری تلگرام، امکان عدم استقبال مردم از پیامرسانهای داخلی است، تحلیل شما از این مسأله چیست؟
این‌که گفته شود، ممکن است مردم از شبکه‌های پیام‌رسان داخلی حمایت نکنند و از این‌رو تلگرام به صورت کامل بسته نشود تا در صورت عدم استقبال مردم از پیام رسان‌های داخلی و بازگشت مردم به تلگرام کار راحت بوده و نیازی به شروع از صفر نباشد، این فکر کاملا اشتباه است، چراکه علاوه بر خطرات امنیتی، سبب شیوع آسیب‌های اجتماعی میشود و باید توجه داشت که شبکه‌های پیام‌رسان خارجی از پایبست ویران است.
رسا ـ با همه این اوصاف وضعیت حال و آینده برنامه‌های پیام‌رسان داخلی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با توجه به همکاری و امضای تفاهم نامه سروش و روبیکا با همراهاول و ایرانسل و ارائه ترافیک رایگان از سوی آنها به مخاطبان خود، افق‌های خوبی برای این برنامه‌های پیام‌رسان داخلی می‌توان پیش‌بینی کرد.
آپدیت‌هایی که سروش و ایتا ارائه می‌دهند، باعث خوشحالی و نشان دهنده فعالیت گسترده مدیران آنها برای به‌روز رسانی و ارتقای این پیامرسانها است.
آثار حمایت دولت از متخصصان و نخبگان داخلی
رسا ـ در پایان توصیه شما به دولت چیست؟
انتظار مردم از دولت این است که یکبار تصمیم خود را گرفته و در همه رشته‌ها اعم از پیامرسانها و باز‌ی‌های رایانه‌ای پای کار بیایند.
الان حقیقتا دولت پای کار نیست و فقط از باب رفع تکلیف یا دادن ساعات و آمار، کار را پیش می‌برند، واقعا یکبار مردانه تصمیم بگیرند و از بچه‌های تولید حمایت کرده و امکان تبلیغ صدا و سیما و دیگر رسانه‌ها را برای آنها حتی به صورت رایگان فراهم کنند تا متخصصان داخلی بتوانند خودشان را در یک کشور 80 میلیونی که جمعیت بزرگی است، جا بیأندازند و در نتیجه خود دولت از حیث محتوا راحت شده و نظارت دقیقی بر رسانه‌های داخلی خواهد داشت.
اگر حمایت واقعی از سوی دولت نسبت به رسانه‌ها و پیامرسانهای داخلی صورت گیرد، کمتر از 6 ماه کل مردم از پیامرسانهای خارجی به شبکه‌های داخلی روی آورده و از آنها استفاده خواهند کرد.
رسا ـ با تشکر از این‌که وقت ارزشمند خود را در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید./876/گ۴۰۱/س
خبرنگار: مهدی شاهی